Του Δημήτρη Καλαντζή
«Αίσχος, βέβηλοι!» είχε φωνάξει το 1984 η Άννα Συνοδινού στην παράσταση της «Άλκηστης» του Γιάννη Χουβαρδά, δίνοντας το σύνθημα για πρωτοφανή επεισόδια στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, με χειροδικίες εναντίον των ηθοποιών και διακοπή της παράστασης μέχρι να αποχωρήσει οργισμένο το μισό θέατρο.
Διαβάστε επίσης
• Όταν οι μετανάστες αλλοιώνουν τον πολιτισμό σου
• Ελλάδα 2017: Γκρέμισαν τα τείχη για τον... «Ντάνο» (BINTEO)
• Ελλάδα: Η Χώρα που Έχει Περισσότερους Παπάδες απ’ ότι Γιατρούς και Δικαστές μαζί
Ήταν η πρώτη παράσταση αρχαίου δράματος που παρουσιαζόταν με σύγχρονα κοστούμια και περιείχε μία ερωτική σκηνή που έκανε τις εφημερίδες να γράψουν την άλλη μέρα με μεγάλους τίτλους «Τσόντα στην Επίδαυρο. Οι μοντέρνοι πάνε να αλλοιώσουν τον πολιτισμό μας!»...
Τα γιουχαΐσματα και οι έντονες αποδοκιμασίες των θεατών έχουν μία ιστορία στον τόπο μας που ξεκινά από τα χρόνια της γένεσης του θεάτρου, όταν δηλαδή οι αρχαίοι Έλληνες πήγαιναν να παρακολουθήσουν τις πολύωρες παραστάσεις (τρεις τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα μαζί), εφοδιασμένοι με κολατσιό φρούτων και ζαρζαβατικών. Αν το έργο δεν τους άρεσε, όχι μόνο φωνασκούσαν και αποδοκίμαζαν, αλλά… εκτόξευαν μέρος του κολατσιού τους προς τους υποκριτές, τον χορό και τον δάσκαλο (σκηνοθέτη, συνήθως και συγγραφέα).
Το θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ένα είδος μαζικής τελετουργίας, λαϊκής ψυχαγωγίας και διαμόρφωσης κοινής ταυτότητας στην πόλη. Παρά τις σπονδές και τα αφιερώματα στον Διόνυσο, οι πολίτες δεν το αντιμετώπιζαν ως κάτι ιερό που έπρεπε να σεβαστούν, αλλά ως μία ζωντανή πρόταση που μπορούσαν να επιδοκιμάσουν ή να αποδοκιμάσουν. Τι ζύγιζαν; Μόνο το λόγο, την πλοκή, τους χαρακτήρες και το μήνυμα του έργου. Τα κοστούμια, οι μάσκες, τα σκηνικά και οι υποκριτές ήταν άνευ σημασίας αφού συνήθως επαναλαμβάνονταν σε κάθε παράσταση.
Καθώς πέρασαν όμως 2,5 χιλιάδες χρόνια και η ουσία των μόλις τριαντατριών σωζόμενων τραγωδιών και 11 κωμωδιών έγινε κτήμα όλης της ανθρωπότητας, οι σκηνοθέτες ένιωσαν την ανάγκη να ασχοληθούν με τα υπόλοιπα της παράστασης πέραν του λόγου, ώστε να ανανεώσουν το ενδιαφέρον του κοινού γύρω από τα ανυπέρβλητα αυτά έργα.
Οι προσπάθειες «διαφορετικής ματιάς», όπως ήταν αναμενόμενο, δεν έγιναν εύκολα δεκτές. Από την πρώτη προσπάθεια αναβίωσης του Άγγελου Σικελιανού μέχρι τον Βεάκη και την Παξινού, οι «κανόνες» του αρχαίου δράματος ως «εθνικού πολιτιστικού στοιχείου» απαιτούσαν στεντόρειες αλλά αφύσικες φωνές, χλαμύδες και ελάχιστα «ρεαλιστικά σκηνικά» που λες και θα ταξίδευαν τους θεατές στα αρχαία χρόνια. Για δεκαετίες το αρχαίο δράμα στην Ελλάδα παρουσιαζόταν ως ένα μουσειακό / εκπαιδευτικό και (οποία διαστροφή!) «ιερό» είδος που δεν έπρεπε να αγγιχθεί.
Η κλασική πλέον παράσταση του Κάρολου Κουν «Όρνιθες» γνώρισε την αποδοκιμασία του κοινού το 1957, καθώς ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης είχε ντύσει τον «ιερέα» με άμφια ορθόδοξου παπά, καινοτομία σοκαριστική για τους τότε «ελληνο-ορθόδοξους» λάτρεις του αρχαίου δράματος. Ο Κουν όμως επέμεινε και έγινε ο άνθρωπος που έφερε νέο κόσμο στην Επίδαυρο και στο Ηρώδειο. Έδειξε ότι η αρχαία κωμωδία μπορεί να έχει χρώματα, φυσικότητα και παραδοξότητα. Πήρε τους χορευτές και από περιφερόμενα ζόμπι - όπως παρουσιάζονταν μέχρι τότε - τους έκανε πρωταγωνιστές, βασικό στοιχείο από το οποίο κρίνεται έκτοτε η επιτυχία των παραστάσεων. Παρουσίασε κοστούμια πραγματικά έργα τέχνης και μουσικές που μπορούσαν να τραγουδηθούν από το κοινό και μετά την παράσταση. Έδωσε νέα ζωή σε ένα μουσειακό είδος.
Οι επόμενοι όμως που εμπνεύστηκαν από την ανοιχτή ματιά του, δεν μπόρεσαν πάντα να βρουν την ισορροπία ανάμεσα στην ανανέωση και στο σεβασμό των κειμένων. Δεν είναι λίγες οι φορές που στην Επίδαυρο παρουσιάστηκαν «νεωτερισμοί», απλά για την πρόκληση «σκανδάλου»…
«Είναι βασική μας κληρονομιά οι θαυμάσιοι υπαίθριοι θεατρικοί χώροι αλλά είναι δύσκολο να έχουμε μια ευέλικτη σχέση μαζί της», έλεγε μάλλον απολογητικά ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σε ένα παλαιότερο αφιέρωμα του Guardian για τις αποδοκιμασίες της «Ηλέκτρας» του το 2000. Ο σκηνοθέτης είχε παρουσιάσει τότε την ηρωίδα της τραγωδίας του Σοφοκλή, περίπου ως σαδομαζοχιστική φιγούρα με δερμάτινους ιμάντες στα πόδια, προκαλώντας πολλά «Αίσχος» στην Επίδαυρο.
Θα ακολουθούσαν εξίσου δυνατές αντιδράσεις για παραστάσεις που οι ηθοποιοί κάπνιζαν στην ορχήστρα ή συλλάβιζαν τα ελληνικά, καθώς δεν ήξεραν τη γλώσσα... Καμία παράσταση όμως δεν είχε ξεσηκώσει τόση οργή, όσο η «Άλκηστη» του Γιάννη Χουβαρδά το 1984 στην Επίδαυρο.
«Αυτή η παράσταση ήταν ένα κόκκινο πανί για τους δεξιούς», είχε πει αργότερα ο Χουβαρδάς. «Το κοινό χωρίστηκε στα δύο: οι μισοί φώναζαν «ντροπή» και οι άλλοι μισοί «μπράβο». Η παράσταση σταμάτησε για αρκετή ώρα. Υπήρχαν βίαιες αντιδράσεις από συντηρητικούς παλιούς ηθοποιούς που ήταν στο ακροατήριο. Κατέβηκαν στην ορχήστρα και χειροδίκησαν εναντίον των ηθοποιών μου».
Πρωταγωνίστρια των επεισοδίων ήταν η Άννα Συνοδινού, άξιος φορέας της συντηρητικής εκδοχής παρουσίασης των αρχαίων δραμάτων.
Έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε το περίφημο άρθρο που δημοσίευσε την επόμενη ημέρα στην εφημερίδα «Ακρόπολις» με τον τίτλο «Αίσχος, βέβηλοι!»:
«Το Σάββατο 26 Αυγούστου λίγο πριν τη λήξη της παραστάσεως του δράματος του Ευριπίδου "Άλκιστις" αποχώρησα από το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου σε ένδειξη διαμαρτυρίας και περιφρονήσεως προς το θέαμα που εξετυλίσσετο ενώπιον εντίμων πολιτών. Το ΚΘΒΕ, χωρίς αιδώ, υποχρέωσε ηθοποιούς του θιάσου του, σε μία σκηνή εκτός του δράματος, να αναπαραστήσουν μία απροκάλυπτη "ερωτική συνουσία", μεταβάλλοντας έτσι τον ιερό αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου του Πολυκλείτου σε "οίκο ανοχής". Η Επίδαυρος και το θέατρό της ως δείκτης της εθνικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς και υπερηφάνειας χρησιμοποιείται τα τελευταία τρία χρόνια ως ασφαλές "διαλυτήριο" του πνευματικού και καλλιτεχνικού μας εξοπλισμού. Δυόμιση χιλιετίες η ελεύθερη ανθρωπότητα διδάσκεται από τα αρχαία θέατρα του Ελληνισμού το πώς ο αρχαίος και ο νεώτερος κόσμος υπερασπίζεται το αγαθό του ανθρώπινου πνεύματος. Προχτές είδαμε πως το… διαλύει.»
Η Άννα Συνοδινού φαίνεται ότι ενοχλήθηκε από τα σύγχρονα σκηνικά και κοστούμια του Γ.Χουβαρδά, αλλά κυρίως από την ερωτική σκηνή: «Το φως της παιδευτικής ψυχαγωγίας μας τύφλωσε με την έξαρση του πάθους μίας ορμητικής συνουσίας που συντελέστηκε μπρος στα μάτια χιλιάδων θεατών, οι οποίοι έντρομοι και ασφυκτιώντες από την μπόχα της χυδαιότητας, έσπευδαν να αποχωρήσουν από το αρχαίο κοίλο κραυγάζοντες: "αίσχος βέβηλοι, αίσχος προδότες, κρυφτείτε γουρούνια, σεβαστείτε την Επίδαυρο, όχι τσόντα στο αρχαίο θέατρο!". Το πανδαιμόνιο ήταν τόσο που ο Διοικητής Χωροφυλακής διέταξε "έκτακτη περιφρούρηση" του αρχαίου χώρου από φόβο μήπως η αγανάκτηση και το μένος των θεατών, πλήξει το περιβάλλον μέσα στο οποίο έγινε αυτή η πράξη...»
«Η ελευθερία της Τέχνης», κατέληγε σε αυτό το άρθρο η Άννα Συνοδινού, «προστατεύεται τόσο από το Σύνταγμα, όσο και από την καλλιέργεια και από την άγρυπνη συνείδηση των καλλιτεχνών και του κοινού. Τώρα, ποιός θα προστατεύσει την Τέχνη και το κοινό από την πληρωμένη με χρήματα του κράτους προδοσία; Καταγγέλλω προς πάσαν αρχή και δύναμη λαού και πολιτείας πως η καλλιτεχνική ασυδοσία που ενδημεί στις κρατικές σκηνές ωθεί τις αξίες του πνεύματος με ιλιγγιώδη ταχύτητα σε έναν κατήφορο, το τέλος του οποίου λέγεται φασισμός».
Για την ακρίβεια της ιστορίας, ο Γιάννης Χουβαρδάς δεν παρουσίασε ποτέ πραγματική «συνουσία» στην ορχήστρα της Επιδαύρου αλλά μία σκηνή, όπου εμφανιζόταν για λίγο το στήθος της πρωταγωνίστριας (κάτι που στις μέρες μας είναι σχεδόν κανόνας). Η Άννα Συνοδινού, μια πραγματικά σπουδαία ηθοποιός της αυστηρής «γερμανικής σχολής», ήταν οργισμένη με τις αλλαγές που έβλεπε να έρχονται και να ανατρέπουν την τέχνη της. Παρακολουθούσε τη Μελίνα Μερκούρη να αφήνει πολλά λουλούδια να ανθίζουν (κάποια αποδείχθηκαν γαϊδουράγκαθα) και προσπαθούσε να υπερασπιστεί το παρελθόν που υποχωρούσε. Η ιστορία δεν ήταν με το μέρος της…
Τα τελευταία χρόνια δεν εκδηλώνονται γιουχαΐσματα και αποδοκιμασίες στην Επίδαυρο. Ίσως γιατί πια τα έχουμε δει όλα, ίσως γιατί δεν είμαστε τόσο εξωστρεφείς, ίσως γιατί έχουμε το διαδίκτυο για εκτόνωση.
Από παραστάσεις κακές… άλλο τίποτα. Απλώς οι θεατές μάλλον προτιμούμε να αποχωρούμε διακριτικά από το πάνω διάζωμα και να κρατούμε μόνο την (πάντα μαγευτική) βόλτα στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.
Από το Το σπίρτο
Νικ Κόσμος για τα Αόρατα Γεγονότα
Οι αναρτήσεις μας μπορούν να δημοσιεύονται από οποιονδήποτε αρκεί να αναφέρεται εμφανώς ο ενεργός σύνδεσμος μας.