Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων - Nόμοι

Γεννήθηκε στην Κωσταντινούπολη το 1355 μ.Χ.
Σπούδασε στην οθωμανική αυτοκρατορία και για αυτο κατηγορήθηκε απο τον πρώην μαθητή του και πατριάρχη Κωσταντινουπόλεως Γεννάδιο Σχολάριο.

Διώχθηκε από τους σκληροπυρηνικούς φανατικούς χριστιανούς και κατέφυγε στο Δεσποτάτο του Μυστρά.

Για τους λόγους της επιλογής του Μυστρά από τον Γεμιστό ως λίκνο της αναδιοργάνωσης και ανάστασης του Ελληνισμού, έχουν ειπωθεί πολλά. Θα δεχθούμε όλες τις απόψεις, γιατί όπως είπαμε πολλοί είναι οι λόγοι που ορίζουν και συνθέτουν το πραγματικό κίνητρο μετάβασής του στη Νότια Ελλάδα. Πρώτα απ’ όλα οι Τούρκοι, τουλάχιστον εκείνη την εποχή δεν ενδιαφέρονταν διόλου για τον Νότο, μιας και το ενδιαφέρον τους το μονοπωλούσε η Κωνσταντινούπολη. Έπειτα, όπως αναφέρει και ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος στο έργο του «Περί των Εθνών», η Μάνη και οι γύρω περιοχές - που μόλις τον ένατο με δέκατο αιώνα άρχισαν να αποδέχονται τον Χριστιανισμό, κυρίως μετά την εξόντωση των ιερέων τους από τον ασιάτη προσηλυτιστή Νίκωνα τον «Μετανοείτε»-, διακατέχονταν ακόμη από έναν πολύ έντονο εθνισμό. Πράγμα που σημαίνει ότι και στον δέκατο πέμπτο αιώνα θα πρέπει να βρήκε ο Πλήθωνας στη γή των Λακώνων κάποια πολύ έντονα, και όχι μόνο γλωσσικά, στοιχεία του Αρχαίου Εθνικού Πολιτισμού. Ο ενθουσιασμός του δύσκολα άλλωστε κρύβεται μέσα στο υπόμνημά του προς τον Μανουήλ όπου επισημαίνει:

«Εσμέν γαρ ουν ων ηγείσθε τε και βασιλεύετε Έλληνες το γένος, ως ήτε η φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί.  Έλλησι δε ουκ έστιν ευρείν ήτις άλλη οικειοτέρα χώρα ουδέν μάλλον προσήκουσα η Πελοπόννησος τε και όση δη ταύτη της Ευρώπης προσεχής των τε αυ νήσων επικείμεναι. Ταύτην γαρ δη φαίνονται την χώραν Έλληνες αεί οικούντς οι αυτοί εξ ότουπερ άνθρωποι διαμνημονεύουσιν, ουδένων άλλων προενωκηκότων…» 

δηλαδή «…εμείς πάνω στους οποίους είστε ηγεμόνας και βασιλεύς, είμαστε Έλληνες κατά την καταγωγή, όπως μαρτυρεί η γλώσσα και η πατροπαράδοτος παιδεία. Είναι αδύνατο να εύρη κανείς μία άλλη χώρα που να είναι περισσότερο οικεία και συγγενική στους Έλληνες από την Πελοπόννησο, καθώς και από το τμήμα της Ευρώπης που γειτονεύει με την Πελοπόννησο και από τα νησιά που γειτονεύουν προς αυτή. Γιατί είναι φανερό ότι οι Έλληνες κατοικούσαν πάντοτε σε αυτή τη χώρα, από τον καιρό που αρχίζει η μνήμη των ανθρώπων, χωρίς προηγουμένως να έχει κατοικήσει πάνω σε αυτή κανένας άλλος…»  
Μαθητές του ήταν οι Βησσαρίων, Γεννάδιος Σχολάριος, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Γεώργιος Ερμητιανός και πολλοί άλλοι. Διετέλεσε δικαστής αλλά και σύμβουλος των Δεσποτών του Μυστρά Θεόδωρου Α, Θεόδωρου Β και Κωστανίνου ΙΑ. Ήταν σύμβουλος των τελευταίων αυτοκρατόρων της Κωσταντινούπολης.

Οι αντιλήψεις και η κοσμοθεωρία του Πλήθωνα είχαν επιρεαστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη τους οποίους  μελέτησε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην Αδριανούπολη ή Προύσα από τη Περσο-Αραβική σχολή με σαφέστατες ζωροαστρικές επιρροές.

Περικυκλωμένος από την ηθική, κοινωνική, οικονομική, πολιτική παρακμή (σας θυμίζει τίποτε αυτό;) που κυριαρχούσε πρότεινε την φυγή προς τα μπρος.  

Πρότεινε ριζοσπαστικές λύσεις για την εποχή του πόσο μάλλον για σήμερα, αφού η φεουδαρχία, ο κοτζαμπασισμός, η εκκλησία  κλπ έχουν ακριβώς τον ίδιο ρόλο ίσως και περισσότερο ισχυρό.

Ο Πλήθων στο περίφημο έργο του Νόμων συγγραφή: ένα όραμα για μια ιδανική πολιτεία, πρότεινε μια ριζική αναδιάρθρωση της κοινωνίας στο πλαίσιο της ιδανικής Πολιτείας του Πλάτωνα. Πρότεινε επίσης την κρατική δομή της αρχαίας Σπάρτης.

Στην νέα κοινωνία που οραματιζόταν θα γινόταν αναδασμός της γης, αναδιανομή δηλαδή σε ίσα μερίδια, ενώ επίσης πρότεινε τη διαίρεση του πληθυσμού σε αγρότες και πολεμιστές και οι αγρότες να συντηρούν του πολεμιστές.

Οι πολεμιστές θα ήταν αποκλειστικά γηγενείς και όχι αλλόφυλοι καθώς ο ανατολικός Ρωμαϊκός στρατός αποτελούταν από μισθοφόρους κυρίως και οι γηγενείς είχαν εκπέσει στο ρόλο του δουλοπάροικου.

Με νόμους θα απαγορευόταν η πολυτέλεια και η εξαγωγή της αγροτικής παραγωγής από τη χώρα.

Ουσιαστικά ο Πλήθων σκόπευε την πραγαμτική εξίσωση όλων των πολιτών και την οργάνωση τους σε μια δομή που θα απέκρουε την οθωμανική αυτοκρατορία.

Αργότερα εφόσον η νέα κοινωνία κρατική δομή έστεκα καλά στα πόδια της θα μπορούσε να προχωρήσει στην εφαρμογή της πλατωνικής "Πολιτείας"...του πλατωνικού "Αγαθού".

Ο άλλος τομέας της κοινωνίας που έθηγε ο πλήθων είναι η Θεοκρατική Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία να αντικατασταθεί από ένα κράτος που να έχει ως συνδετικό ιστό τον Έλληνα.

Το νέο κράτος θα είχε ως ενοποιητικό στοιχείο του τον Ελληνικό εθνισμό και τηνκοινή Ελληνική καταγωγή.

Ο Πλήθων εξέφρασε την άποψη του αυτή σε πλήθος επιστολών προς τους Ρωμαίους αξιοματούχους.

Αναφέρει το 1412 σε επιστολή του προς τον αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγο :

" Λοιπόν είμαστε βέβαια Έλληνες στην καταγωγή εμείς, τους οποίους κυβερνάτε και είσθε βασιλείς, όπως μαρτυρεί η γλώσσα και η πατροπαράδοτη Παιδεία. Δεν μπορεί δε να βρεθεί οικειότερη Χώρα για τους Έλληνες από την Πελοπόννησο και την Χώρα της Ευρώπης, που είναι κοντά σε αυτήν και τα γειτονικά νησιά. Γιατί όπως φαίνεται βέβαια, οι Έλληνες κατοικούσαν πάντοτε σε αυτήν την Χώρα, οι ίδιοι όσο θυμούνται άνθρωποι, χωρίς να έχουν κατοικήσει άλλοι πριν από αυτούς."

...."Αλλά αντίθετα οι ίδιοι οι Έλληνες φαίνεται ότι κατοικούσαν αυτή την Χώρα και δεν την εγκατέλειψαν..".

Ο Πλήθων συνέλαβε την ηθική, κοινωνική, πολιτική, οικονομική παρακμή και θέλησε να δώσει και αν προτείνει λύσεις. Η παρακμή αυτή είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη έλλειψη κοινωνικής συνοχής.
Οι δυνατοί της εποχής του ως φεουδάρχες αντιμετώπιζαν τους απλούς κατοίκους ως δούλους που απέναντι τους δεν είχαν καμία υποχρέωση ή κοινωνική σχέση.
 Αυτό αποδείχθηκε όταν οι πληθυσμοί του Ελλαδικού χώρου κατά την διάρκεια των πολιτικών ανακατάξεων των ετών 1204-1453 και των συνεχόμενων αλλαγών συνόρων, δεν αντιτάχθηκαν σε καμία αλλαγή εξουσίας, καθώς αυτή δεν είχε πρακτικό αντίκρυσμα στην ήδη εξαθλιωμένη ζωή τους, ενώ δεν ένιωθαν την παραμικρή οργανική και συναισθηματική σχέση με την Ρωμαϊκή πολιτική εξουσία που χανόταν, από την στιγμή που δεν θιγόταν η θρησκεία τους.

Ταυτόχρονα οφείλουμε να παραδεχτούμε πως η δημόσια χρήση της έννοιας της εθνικότητας αλλά και η χρήση του όρου "Έλλην" χωρίς ειδωλολατρικό ή παγανιστικό περιεχόμενο την εποχή εκείνη, αποτέλεσε ένα μοναδικό πνευματικό επίτευγμα του Γεμιστού και μάλλον πρέπει να ανιχνεύσουμε την  επιρροή του στον τελευταίο λόγο που εκφώνησε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος λίγο πριν την Άλωση (σώζεται από τον γραμματέα του Φρατζή) και μιλάει ρητά για το γένος των ΕΛΛΗΝΩΝ. 

«Εμπρός λοιπόν, λόγιοι θεοί, όποιοι και όσοι είσθε και εποπεύετε στις επιστήμες και στις αληθινές γνώμες, δώστε τες σε αυτούς που θέλετε, σύμφωνα με την θέληση του Διός, του μεγάλου Πατέρα και Βασιλέα όλων. Γιατί δεν μπρούμε χωρίς εσάς εμείς να εκτελέσουμε αυτό το μεγάλο έργο. Αλλά εσείς οδηγείστε μας σε αυτούς τους λόγους και δώστε αυτή η συγγραφή να γίνει επιτυχής όσο το δυνατόν περισσότερο και κτήμα αιώνιο στους ανθρώπους που θέλουν, και στο ιδιωτικο και στο δημόσιο βίο, να ζήσουν κάλλιστα και άριστα».

Με αυτά τα λόγια άρχίζει το τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο «Προσευχή προς τους προστάτες θεούς του λόγου» από το πρώτο βιβλίο του έργου Πλήθωνος Νόμοι. Σε αυτό το έργο συνοψίζεται όλοκληρο το πρόγραμμα των θρησκευτικών, πολιτικών και κοινωνικών μεταρυθμίσεων τις οποίες εισηγήθηκε ο Πλήθων στους δεσπότες του Μυστρά. Το έργο δεν σώζεται ολόκληρο γιατί κάηκε δημόσια κατόπιν εντολής του Πατριάρχη Γεννάδιου και εξόρκιζε του πάντες να κάνουν το ίδιο για οποιοδήποτε αντίγραφο. Ο Δημήτριος Ράλλης όμως διέσωσε από τον αφανισμό πολλά αποσπάσπασματα. Είναι χωρισμένο σε τρία βιβλία. Από τα 31 κεφάλαια του πρώτου έχουν διασωθεί μόνο τα 4 πρώτα. Από τα 27 του δέυτερου μόνο δύο και από τα 43 του τρίτου έχουν διασωθεί μόνο εννιά.

Ο Πλήθων πέθανε το 1452 στην Σπάρτη. Ο θανατός του προκάλεσε μεγάλη σύγχιση μεταξύ των μαθητών του, οι οποίοι δεν έβρησκαν λέξεις για να τον εξυμνήσουν. Ακόμη και οι αμειλικτοι εχθροί του, Γεώργιος ο Τραπεζούντιος και Γεννάδιος Σχολάριος ομολόγησαν την σοφία του.

Σήμερα ο Γεμιστός θεωρείται από πολλούς ελληνιστές ως ο προφήτης του νέου Ελληνισμού, γνωρίζει την αποθέωση ιδιαίτερα από νεοπαγανιστικούς και δωδεκαθειστικούς κύκλους, ενώ αντιμετωπίζεται με καχυποψία από την Ελλαδική εκκλησία.

Πηγές
Κώστα Π. Μανδηλά «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΜΙΣΤΟΣ – ΠΛΗΘΩΝ», Αθήναι 1998, κεφάλαιο 16ο
Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων. Νόμων συγγραφή: ένα όραμα για μια ιδανική πολιτεία. Μετάφρ. Δημήτριος Κ. Χατζημιχαήλ. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2005.