Speed in the Third Reich: Metamphetamine (Pervitin) Use and a Drug History from Below
Ταχύτητα,γρηγοράδα, στο Τρίτο Ράιχ: Μεθαμφεταμίνη (pervitin) Χρήση της και
μια ιστορία ναρκωτικών από κάτω:
Αμέθυστος
Η εισαγωγή του Pervitin
Η επιτυχής εισαγωγή της αμφεταμίνης (benzedrin) στην αγορά των ΗΠΑ το 1933 ώθησε τις φαρμακευτικές βιομηχανίες της Γερμανίας, μεταξύ άλλων την Bayer καιMerck, να αναπτύξουν τις δικές τους αφυπνιστικές ουσίες, στα γερμανικάWeckaminen (γενόσημο για φάρμακα που προέρχονται από την εφεδρίνη). Η εμπορική παραγωγή έκανε την Γερμανία αυτάρκη. Ταυτόχρονα κατασκεύαζε φάρμακα για τον πόλεμο. Έχει προταθεί από διάφορους ερευνητές, ότι οι γερμανικές εταιρίες, γιατροί και φυσιολόγοι είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τιςWeckaminen, με σκοπούς πέραν των ιατρικών, όπως θεραπεία της κατάθλιψης, απάθειας και ψυχοσωματικών συνδρόμων.
Ενδιαφέρονταν για φάρμακα που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως διεγερτικά στην εργασία, στα εργοστάσια και γραφεία. Ένας συγγραφέας μάλιστα συνέδεσε την μείωση της πειθαρχίας στην εργασία και της παραγωγικότητας, την περίοδο 1937-8, με την ανακάλυψη του Pervitin. Αν αυτή η συσχέτιση ισχύει είναι αβέβαιο, πάντως οι Γερμανοί επιστήμονες ερεύνησαν την επίδραση του Pervitin στην παραγωγικότητα, των βιοτεχνιών και του στρατού, ξεκινώντας το 1938, όταν η εταιρία Temmler από το Βερολίνο παρουσίασε την ουσία 1-Phenyl-2-methylamino-propan σε μορφή δισκίων, με το όνομα Pervitin. Το Pervitin ή μεθαμφεταμίνη, ήταν χημικά συγγενής (αλλά όχι ταυτόσημη) με την αμφεταμίνη. Στις 26 Νοεμβρίου του 1938, το περιοδικόKlinische Wochenschrift κατάταξε το φάρμακο κάτω από την κατηγορία «New Specialities», όπου δήλωνε ότι η χρήση του ήταν ως διεγερτικό για την διάνοια και την κυκλοφορία του αίματος.
Παλαιότερα το περιοδικό είχε δημοσιεύσει τις πρώτες αναφορές της έρευνας που αφορούσε το Pervitin. Ως συνήθως, οι αναφορές αυτές ανακοίνωναν μια φάση υψηλών προσδοκιών και ενθουσιασμού για το νέο φάρμακο. Και πάλι, ως συνήθως, η έρευνα είχε γίνει με χορήγηση του φαρμάκου από τους επιστήμονες στον εαυτό τους, σε ζώα και σε ψυχικά ασθενείς. Ο χημικόςFriedrich Hauschild, διευθυντής του ερευνητικού τμήματος της εταιρίας Temmler, είχε πάρει 5 χιλιοστόγραμμα Pervitin, και είχε βιώσει μια διέγερση παρόμοια, αλλά πιο ήπια από αυτήν που προκαλεί τοBenzedrin. Η δράση του όμως διάρκεσε για περισσότερο χρόνο. Ένας ψυχίατρος από την Λειψία, οFritz Flügel, είχε δοκιμάσει το φάρμακο στην ψυχιατρική κλινική με υποσχόμενα αποτελέσματα. Με δόσεις των 3-4 χιλιοστόγραμμα, πέντε στους δέκα απαθητικούς ασθενείς επέδειξαν σαφή βελτίωση. Είχαν σηκωθεί από το κρεβάτι τους και είχαν αρχίσει να μιλούν. Ο Flügel συμπέρανε λοιπόν πως το Pervitin θα μπορούσε να είναι χρήσιμο στην θεραπεία. Από πέντε καταθλιπτικούς οι τρεις είχαν βελτιωθεί. Ένας βέβαια είχε γίνει πιο φοβισμένος. Το φάρμακο ήταν λιγότερο αποτελεσματικό σε ασθενείς με ήπια κατάθλιψη. Βάσει αυτών των αναφορών, η εταιρία Temmler συνιστούσε την μέγιστη ημερήσια δόση τα 3-6 χιλιοστόγραμμα, και είχε χαρακτηρίσει το φάρμακο φυσιολογικό ψυχολογικό διεγερτικό. Η εταιρία είχε κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένη με τα αποτελέσματα, γιατί ως διεγερτικό, το φάρμακο ήταν ενδιαφέρον τόσο για την κλινική ιατρική όσο και για την καθημερινή ζωή.
Ο Flügel είχε κάνει μια σημαντική παρατήρηση-η επίδραση του φαρμάκου ήταν ανάλογη των χαρακτηριστικών και της ψυχολογικής κατάστασης των ανθρώπων που το έπαιρναν. Αυτό το αποτέλεσμα είχε ιδιαιτέρως επισημανθεί στην έρευνα που διεξήχθη στην Λειψία. Ο August Bostroem, ο οποίος είχε αναλάβει την έδρα της ψυχιατρικής στην Λειψία το 1939, είχε φτάσει στο συμπέρασμα, ότι ήταν δύσκολο να αποφανθεί κανείς ποια η αντικειμενική δράση του Pervitin, επειδή αυτή εξαρτώταν από το άτομο που λάμβανε το φάρμακο και τις περιστάσεις. Αυτή η διαπίστωση ήταν βασικό στοιχείο της ιατρικής και της φαρμακολογίας στην Γερμανία. Ο Louis Lewin, ο πρύτανης της γερμανικής φαρμακολογίας, ονόμασε αυτό το φαινόμενο «τοξική εξίσωση». Κάθε άτομο έχει μια μοναδική βιολογική κατασκευή και ψυχολογική σύσταση. Κάθε άτομα αντιδρά διαφορετικά, χωρίς να μπορεί να προβλεφθεί πως.
Η επίδραση της «τοξικής εξίσωσης» εκφράζεται σαφώς από το πλήθος των επιστημονικών άρθρων που αφιέρωσαν γερμανικά ιατρικά περιοδικά για το Pervitin, κατά την περίοδο 1938-43. Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων των ερευνών για την χρήση του Pervitinσε ψυχιατρικούς ασθενείς αλλά και σε «κανονικούς» ανθρώπους που ήθελαν να αυξήσουν την απόδοση τους, δεν ήταν ποτέ. Γερμανοί φαρμακολόγοι προσπάθησαν να προσδιορίσουν ποιοι πληθυσμοί ήταν κατάλληλοι για την χρήση του Pervitin. Αυτή η έρευνα έλαβε χώρα σε διάφορα επίπεδα. Οι ιστορικοί είχαν εστιαστεί στην άποψη ότι της χρήσης «από πάνω», προσδίδοντας έτσι μεγαλύτερη σημασία στο ναζιστικό καθεστώς και τον πόλεμο, θυσιάζοντας όμως το προσωπικό επίπεδο: είναι φυσικά μια σημαντική πτυχή, αν και στο γραφειοκρατικό χάος της ναζιστικής Γερμανίας, η έννοια «από πάνω» δεν είναι σαφής. Στο επίπεδο αυτό πρέπει να κατανοήσουμε το παράδοξο της χρήσης διεγερτικών φαρμάκων και τον διακανονισμό της χρήσης του, ως χαρακτηριστικό της πολιτικής των εθνικοσοσιαλιστών. Πάνω απ’ όλα όμως ισχυριζόμαστε ότι γιατροί, ατομικά, στο δημόσιο και στρατιωτικό τομέα, διέδωσαν την χρήση του Pervitin, χωρίς να ακολουθούν απλά διαταγές από πάνω. Οι γιατροί αυτοί επίσης δεν ενδιαφέρονταν απλά για τα πλεονεκτήματα του Pervitin για την κοινότητα ως σύνολο -Volksgemeinschaft- παραβλέποντας τις συνέπειες για τους χρήστες ως άτομα. Ακολουθώντας τα επίπεδα της πολιτικής εξουσίας και των γιατρών, αναφερόμαστε στην συνέχεια στους ατομικούς χρήστες, που χρησιμοποιούν το φάρμακο για δικούς τους σκοπούς. Αυτό το επίπεδο είναι το λιγότερο τεκμηριωμένο, και η διερεύνηση του παρουσιάζει τις πιο πολλές δυσκολίες. Εμείς σχολιάζουμε υλικό από γραπτές πηγές, και εισηγούμαστε την προοπτική, ότι οι χρήστες είναι αυτό-υποκινούμενοι, και δεν είναι απλά θύματα τωνdrug-pushers, εμπόρων, γιατρών ή κυβερνητικών.
Είχε το Pervitin επιβληθεί από πάνω;
Ισχυριζόμαστε λοιπόν ότι οι γιατροί στην ναζιστική Γερμανία δεν είχαν ανάγκη να δεχθούν διαταγές «από πάνω» προκειμένου να βρουν τις ουσίες οι οποίες θα ενδυνάμωναν τα μέλη (ως άτομα) της εθνικής κοινότητας. Η ιστορία του Pervitin είναι ένα παράδειγμα του πως οι γιατροί «δούλεψαν για τον Führer». Με τον τρόπο αυτό η ιατρική ήταν συστατικό στοιχείο της δομής του Τρίτου Ράιχ. Και οι δυο τους, οι Flügel καιBostroem, ήταν μέλη του κόμματος των ναζί, τηςNSDAP. Δεν ξέρουμε κατά πόσο ο ναζισμός τους ήταν πεποίθηση ή απλά μέσον για να κάνουν καριέρα (είχαν γίνει μέλη μόλις το 1937), ή ένα μείγμα αυτών των δυο. (Για να πούμε του στραβού το δίκαιο, ξέρουμε ότι οBostroem είχε προσπαθήσει να εναντιωθεί στο πρόγραμμα ευθανασίας). Μέσα στο πολιτισμικό και πολιτικό κλίμα του Τρίτου Ράιχ, φαίνεται πως οι γιατροί είχαν επισημάνει τα πλεονεκτήματα του νέου φαρμάκου, όχι μόνο για τα άτομα, αλλά και για την κοινωνία. Εδώ έχουμε ένα καθεστώς και μια ιδεολογία, η οποία είχε απευθυνθεί σε όλους, απαιτώντας από τον καθένα, ατομικά, την μεγιστοποίηση της προσπάθειας του. Σε ένα κλίμα επαπειλούμενου πολέμου με τις υπόλοιπες δυνάμεις της Ευρώπης, το Pervitin είχε προωθηθεί όταν η ελπίδα μιας διαρκούς ειρήνης είχε επισκιαστεί από την εισβολή του Χίτλερ στην Τσεχοσλοβακία. Και εδώ έχουμε ένα φάρμακο, που σε σύγκριση με την καφεΐνη, φάνηκε πως ήταν ένα διεγερτικό με λιγότερες αρνητικές συνέπειες για την φυσιολογική λειτουργία.
Στην αισιόδοξη πρώτη φάση της καριέρας του Pervitin, οι γιατροί είχαν ισχυριστεί, ότι μια ημερήσια δόση των 6-12 χιλιοστόγραμμων δεν θα προκαλούσε συγκεκριμένες ζημιές στους ανθρώπους, και δεν προκαλούσε εθισμό. Θα ήταν λοιπόν περίεργο αν οι γιατροί δεν συνιστούσαν την πλατιά χρήση του Pervitin, προς βελτίωση της λειτουργίας της κοινότητας των Γερμανών μέσω της χημείας. Οι γιατροί έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην διάδοση του φαρμάκου από την σφαίρα της ιατρικής θεραπείας στην σφαίρα του δημόσιου βίου, όχι επειδή είχαν δεχθεί διαταγές από πάνω, αλλά επειδή πίστευαν πως αυτός ήταν ο ρόλος τους, όπως το εξέφρασε και ο Erich Neumann. Το 1939, σε συνεργασία με την Temmler, ο Neumann είχε κάνει πειράματα με το Pervitin στους ασθενείς του, σε νοσοκομείο της πόλης Zossen. Είχε επισημάνει ότι τοPervitin έδινε στους ασθενείς του περισσότερη αισιοδοξία και χαρά προς την ζωή. Ενδυνάμωνε την βούληση και την πίστη τους (Willen und Glauben). Αυτό ήταν υψίστης σημασίας για την ναζιστική Γερμανία, αφού η εποχή ήταν τέτοια που απαιτούσε το μέγιστο της ενέργειας και απόδοσης από τον καθένα, και οι γιατροί μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το Pervitin για να πετύχουν τον σκοπό αυτόν για την κοινότητα. Το ερώτημα δεν ήταν αν το φάρμακο ήταν κατάλληλο (geeignet) για την επίτευξη της μεγιστοποιημένης απόδοσης. Το ερώτημα ήταν ποιοι σύντροφοι (Volksgenossen) ήταν κατάλληλοι για την χρήση του.
Γιατροί του Πανεπιστημίου της πόλης Königsberg, προώθησαν την έρευνα που έκαναν πάνω στο Pervitinκαι Benzedrin χρησιμοποιώντας αυτό το επιχείρημα. Θεώρησαν πως σε μια τόσο ταραγμένη εποχή, ήταν καθήκον των γιατρών να διατηρήσουν και να διεγείρουν την ατομική απόδοση μέσα στην παραγωγική Γερμανία. Αν και οι έρευνες είχαν δείξει ότι η συγκέντρωση μερικές φορές ήταν διαταραγμένη, και πως μια δόση δυο δισκίων είχε ως αποτέλεσμα την υπερβολική νευρικότητα και έξαψη, το γενικό συμπέρασμα ήταν πως το Pervitin ήταν χρήσιμο για την διέγερση της ευεξίας, την απώθηση της κούρασης, και την επιτάχυνση της παραγωγικότητας των εργατών.
Το Pervitin είχε κατά πρώτον εισαχθεί στην κλινική πράξη. Είχε εφαρμογές στην θεραπεία της ψυχολογικής καταστολής, της ενδογενούς κατάθλιψης (αν και δεν ενδεικνυόταν για την μανική κατάθλιψη), και εν γένει για την ενδυνάμωση της θέλησης των ασθενών (ψυχιατρικών και αυτών που είχαν εγχειριστεί) να γίνουν καλά (Wille zur Gesundung). Δεν υπάρχουν στοιχεία που να μαρτυρούν πόσο εκτενής ήταν η χρήση του νέου φαρμάκου, πράγμα συνηθισμένο για την χρήση ψυχιατρικών φαρμάκων την εποχή εκείνη. Το 1944, ένας ψυχίατρος από την Λειψία, ο H. W. Janz, είχε δηλώσει, ότι η χρήση και η έρευνα με το Pervitin ήταν σε μεγαλύτερο βαθμό διαδεδομένη στην Γερμανία, από αυτό που δείχνει η δημοσιευμένη βιβλιογραφία.
Η χρήση του Pervitin είχε περάσει από την κλινική στην γενική εφαρμογή. Οι συνταγές δίνονταν πια στους υπαλλήλους, εργάτες και νοικοκυρές. Είναι βέβαια δύσκολο να θεωρηθεί ότι η επέκταση αυτή ήταν «επιβεβλημένη από πάνω». Είναι αλήθεια ότι φυσιολόγοι, με ειδικότητα την φυσιολογία της εργασίας, έκαναν τα δικά τους πειράματα με το Pervitin. ΤοKaiser-Wilhelm-Institut für Arbeitsphysiologie(Ινστιτούτο που ανήκε στο ίδρυμα του Kaiser Wilhelm, και είχε ως επίκεντρο μελέτης την φυσιολογία της εργασίας) στις πόλεις Dortmund και Münster, είχε δείξει, ότι με την χρήση του Pervitin οι άνθρωποι ήταν ικανοί να δουλέψουν για περισσότερο χρόνο χωρίς σημεία κούρασης, διανοητικά και σωματικά, και πως είχαν λιγότερα εμπόδια στην εργασία τους, αν και η συγκέντρωση τους δεν ήταν πάντα βελτιωμένη. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν οργανωμένη χορήγηση του φαρμάκου σε εργάτες ή υπαλλήλους που δούλευαν σε βιομηχανίες αποφασιστικής σημασίας για τον πόλεμο, όποια και αν η ήταν πρακτική που εφάρμοζαν οι γιατροί.
Blitzkrieg Speed;
(Το διεγερτικό του αιφνιδιαστικού πολέμου;)
Μπορούμε να μιλήσουμε για «επιβολή του φαρμάκου από πάνω», όταν πρόκειται για την χρήση του Pervitinαπό την Wehrmacht; Ένας σύγχρονος ιστορικός, που ασχολείται με τις αμφεταμίνες γράφει: «Ο γερμανικόςBlitzkrieg (πόλεμος αστραπή) είχε τις αμφεταμίνες ως κινητήριο δύναμη, στον ίδιο βαθμό που είχε και τις μηχανές». Η δήλωση αυτή φαίνεται υπερβολική και σαν να θέλει να προκαλέσει εντυπωσιασμό. Είναι αλήθεια ότι τα πειράματα με Pervitin σε στρατιώτες και αξιωματικούς είχαν ξεκινήσει ήδη το 1938. Το πρόσωπο-κλειδί στην υπόθεση ήταν ο Otto Ranke, μέλος της SA(Sturmabteilung - τμήμα επιθέσεων), καθηγητής στο Βερολίνο και διευθυντής της Ακαδημίας στρατιωτικής ιατρικής (Institut für Allgemeine undWehrphysiologie der Militärärztliche Akademie). Στις δημοσιεύσεις του είχε τονίσει την σημασία της χρήσης του Pervitin για την διέγερση διανοητικά-πνευματικά εξουθενωμένων στρατιωτών. Η παράκληση όμως τουRanke, και άλλων στρατιωτικών γιατρών, για συστηματική έρευνα δεν εισακούστηκε. Είναι επίσης αλήθεια ότι μεταξύ Απριλίου και Ιουλίου του 1940, ηWehrmacht και η Luftwaffe είχαν αγοράσει 35 εκατομμύρια δισκία Pervitin και Isophan (της ανταγωνίστριας εταιρίας Knoll). Από την άλλη όμως, οι επιθεωρητές είχαν δώσει την εντολή στους στρατιωτικούς γιατρούς να μην χορηγούν τα φάρμακα πολύ συχνά. Το ίδιο ισχύει και για τα 29 εκατομμύρια δισκία, που αγόρασε η Wehrmacht μεταξύ Απριλίου και Δεκεμβρίου του 1941, μετά την εισβολή στην Σοβιετική Ένωση, όπου συμμετείχαν 3 εκατομμύρια Γερμανοί στρατιώτες.
Η χορήγηση και η χρήση εξαρτώταν από παράγοντες, που δεν είχαν σχέση με εντολές από πάνω, όπως δηλαδή η προθυμία των γιατρών, στρατιωτικών και δημόσιων, να δίνουν συνταγές. Εδώ πρέπει να προσθέσουμε, ότι οι στρατιωτικοί γιατροί ήταν αυτοί που έπαιρναν πρώτοι τοPervitin κατά την εισβολή στην Γαλλία, επειδή είχαν εύκολη πρόσβαση. Αυτό έχει καταγραφεί από μια στρατιωτική ομάδα (Heeresgruppe von Kleist). Ένας άλλος παράγοντας (που συνέβαλε στην διαδεδομένη χρήση) ήταν και η διαθεσιμότητα των μεθαμφεταμινών στις μαύρες αγορές, στις οποίες οι στρατιώτες είχαν πρόσβαση, αφού η χορήγηση του Pervitin από τον Νοέμβριο του 1939 απαιτούσε συνταγή.
Η ανώτερη στρατιωτική εξουσία ήταν απρόθυμη να υποστηρίξει την πλατιά χρήση του Pervitin, λόγω της ανησυχίας τους για την «τοξική εξίσωση». Δεν λειτουργούσε κάθε στρατιώτης καλύτερα με το Pervitin, και ένας διοικητής επιλαρχίας, ο οποίος είχε πεθάνει από καρδιακή προσβολή μετά την λήψη ενός δισκίου, δεν ήταν θύμα του πολέμου. Εν συντομία λοιπόν, φαίνεται πως, τόσο στην δημόσια, όσο και στην στρατιωτική ζωή, η χρήση του Pervitin δεν είχε επιβληθεί από πάνω. Στην Wehrmacht, χρήστες και χορηγοί είχαν το δικό τους πρόγραμμα. Οι στρατιωτικοί γιατροί κατέφευγαν στην χορήγηση του Pervitin σε στρατιώτες και αξιωματικούς, όταν στριμώχνονταν. ΟSteinkamp, που είχε κάνει εκτενή έρευνα στα στρατιωτικά αρχεία της Γερμανίας παραθέτει την αναφορά ενός στρατιωτικού γιατρού, τον Ιανουάριο του 1942. Σε μια ομάδα 500 στρατιωτών στο ανατολικό μέτωπο, οι οποίοι ήταν περικυκλωμένοι από τα ρωσικά στρατεύματα, στους εξαντλημένους και σχεδόν ανίκανους για μάχη δίνονταν δυο δισκία Pervitin, που τους καθιστούσαν πάλι ετοιμοπόλεμους. Η ομάδα είχε σπάσει τον κλοιό. Πολλοί από τους στρατιώτες ένιωθαν ευφορία κατά την μάχη. Το Pervitin όμως είχε επιδείξει την αξία του και σε περιστάσεις που δεν γινόταν μάχες. Μετά την παράδοση των Γερμανών στο Stalingrad, ένας σοβαρά τραυματισμένος Γερμανός στρατιώτης, ο οποίος ήταν υποχρεωμένος να βαδίσει σε θερμοκρασία 38 βαθμούς υπό το μηδέν, κατάφερε να επιζήσει με την βοήθεια του Pervitin: «Περπάτησα σαν ήμουν σε τρανς, τα πληγωμένα μου πόδια κινόντουσαν αυτόματα, δεν ένιωθα το κρύο, την πείνα και την δίψα.»
Οι στρατιώτες ζητούσαν το Pervitin και σε λιγότερο ακραίες καταστάσεις. Ο Hans von Luck, διοικητής τεθωρακισμένων, μεταφερόμενος από την Ρωσία στην Αφρική, τον Ιανουάριο του 1942 είχε πει στον οδηγό του: «Θα οδηγήσουμε χωρίς διαλείμματα μέχρι να βγούμε από την Ρωσία. Θα αλλάζουμε ο ένας τον άλλο κάθε 100 χιλιόμετρα, θα παίρνουμε Pervitin και θα σταματούμε μόνο για καύσιμα.» Εδώ βλέπουμε πως οι Γερμανοί είχαν το δικό τους πρόγραμμα και λόγους για να παίρνουν το Pervitin. Είναι επομένως μονόπλευρη η άποψη, την οποία εξέφρασε ένας ιστορικός, ότι σχεδόν κάθε χρήστης στον στρατό πλήρωνε την απληστία τηςTammler και την προσπάθεια των αξιωματικών να υποβοηθήσουν τον πόλεμο με την χρήση των φαρμάκων.
ΣυνεχίζεταιΑμέθυστος